19 °C Argos, GR
28 Μαρτίου 2024

Ενδοοικογενειακή βία – Ψυχολογία των θυμάτων και επιπτώσεις

Γράφει η MSc Συμβουλευτική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Ευθυμία Μπούρα

Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί ένα περίπλοκο και διαχρονικό κοινωνικό φαινόμενο, αφού υπήρχε πάντα και συνεχίζει να απασχολεί. Ένας ολοκληρωμένος ορισμός αυτού του φαινομένου εμπεριέχεται στο άρθρο 3, εδάφιο ΄β της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, όπου ο όρος «ενδοοικογενειακή βία» συνίσταται σε «κάθε πράξη φυσικής, σεξουαλικής, ψυχολογικής ή οικονομικής βίας, η οποία συμβαίνει εντός της οικογένειας ή οικογενειακής μονάδας, ή μεταξύ πρώην ή νυν συζύγων ή συντρόφων, ανεξάρτητα ή όχι του κατά πόσο ο δράστης μοιράζεται ή έχει μοιρασθεί την ίδια κατοικία με το θύμα».

Αυτό που θα πρέπει, όμως να διευκρινιστεί είναι ότι ο όρος αυτός δεν περιλαμβάνει μόνο την άσκηση σωματικής βίας, όπως λανθασμένα θεωρείται από πολλούς. Όπως επισήμανε η κα Αθηνά Γλύκα-Χαρβαλάκου, δικηγόρος Πειραιά, «περιλαμβάνει μια σειρά, από διαφορετικής ποινικής βαρύτητας, εγκληματικές συμπεριφορές, τη λεκτική, σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική βία, τη μορφή βίας διά της παραμελήσεως, την έλλειψη φροντίδας, τη στέρηση ιατρικής περίθαλψης, ή εκπαίδευσης». Στα είδη βίας η κα Παναγιώτα Παντελεάκη, δικηγόρος Αθηνών, πρόσθεσε και την οικονομική και εκβιαστική μορφή.

Η σοβαρότερη μορφή ενδοοικογενειακής βίας, όμως, δεν εκδηλώνεται μόνο με εξωτερικά τραύματα. Τη σοβαρότερη έκφανση της την συναντάμε στα τραύματα της ψυχής, που ενώ δεν είναι εμφανή, καθίστανται βαθύτερα, μακρόχρονα και συχνά… ανεξίτηλα. Δυνατές φωνές, βρισιές, απειλές, προσβολές, συκοφαντικές δηλώσεις και απομόνωση αποτελούν μερικές μόνο όψεις της άσκησης ψυχολογικής βίας. «Οποιαδήποτε πράξη περιλαμβάνει περιορισμό, λεκτική προσβολή, εκφοβισμό ή οποιαδήποτε άλλη συμπεριφορά που μειώνει την αίσθηση του εαυτού, της αξιοπρέπειας, της αυτοαξίας και έχει ως στόχο να ελέγξει και να καθυποτάξει τον άλλον» αποτελεί ενδοοικογενειακή βία, όπως την όρισε η κλινική ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια, κα Ίλια Θεοτοκά. Από νομικής πλευράς η  κα Χάιδω Κούρτη, δικηγόρος Αθηνών όρισε ως ψυχολογική βία την «πρόκληση ψυχικού πόνου, ο οποίος δημιουργεί κίνδυνο διαταραχής της ισορροπίας του ατόμου. Είναι η ανακοίνωση ενός περιοδικού κακού, η επέλευση του οποίου φαίνεται να ελέγχεται από τον δράστη». Μορφές ενδοοικογενειακής βίας δεν αποτελούν μόνο τα παραπάνω. Ακόμα, «σε περίπτωση διαζυγίου η βίαιη αποκοπή των ανηλίκων από το συγγενικό περιβάλλον του γονέα που δεν έχει την επιμέλεια τους και η χρησιμοποίηση του κακοποιημένου παιδιού ως μάρτυρα», μπορούν σύμφωνα με την κα Βιολέττα Κριτσιλή, δικηγόρο Αθηνών, να αποτελέσουν εκφάνσεις αυτού του φαινομένου.

Στην Ελλάδα οκτώ στα δέκα καταγγελθέντα περιστατικά έμφυλης βίας αφορούν γυναίκες που κακοποιούνται από (πρώην ή νυν) συζύγους/συντρόφους, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, που ανακοίνωσε η γραμμή βοήθειας SOS 15900, για την περίοδο μεταξύ 19 Νοεμβρίου 2016- 19 Νοεμβρίου 2017.

Ψυχολογικές και σωματικές επιπτώσεις της ενδοοικογενειακής βίας

Οι συνέπειες στις γυναίκες που γίνονται αποδέκτες κακοποιητικών πράξεων και  ενδοοικογενειακής βίας παρουσιάζονται σε πολλαπλά επίπεδα. Σε σωματικό επίπεδο μπορεί να σχετίζονται με σοβαρούς τραυματισμούς, χρόνιους πόνους σε διάφορα μέρη και όργανα του σώματος, καταστολή του ανοσοποιητικού λόγω χρόνιου στρες αλλά και σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (Chrisler & Ferguson, 2006. WHO, 2012).  Σε ψυχολογικό επίπεδο οι γυναίκες που έχουν δεχθεί τέτοιες συμπεριφορές, χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση, από αίσθηση ότι δεν αξίζουν και δεν είναι δυνατόν να αγαπηθούν. Μπορεί να έχουν κατάθλιψη, ενώ βρίσκονται σε μια συνεχή εγρήγορση και φόβο για επικείμενο κίνδυνο (Brewster, 2002. Sackett & Saunders, 2004. Τόπα, 2011).  Διακατέχονται από αντιφατικά συναισθήματα τα οποία, σε συνδυασμό με τους σωματικούς τραυματισμούς, τη ντροπή και τις ενοχές που νιώθουν, μπορεί να τις οδηγήσουν σε κοινωνική απομόνωση, χρήση ουσιών και  συχνά και σε (απόπειρα) αυτοκτονία (Ζορμπά 2011, Garcia- Moreno et al, 2008. James, 2008. Sanderson, 2008).

Πολλές φορές όλες οι παραπάνω μορφές κακοποίησης μπορεί να συνυπάρχουν, με τη λεκτική και σωματική βία να κυριαρχούν σε όποια μορφή κακοποίησης ασκείται προς τα θύματα. Η πλειοψηφία των θυμάτων είναι γυναίκες και παιδιά, ενώ η αίτια της κακοποίησης φαίνεται να είναι κυρίως η επιθυμία ενός ανθρώπου να θέσει υπό επιβολή και κυριαρχία ένα άλλο πρόσωπο. Όποια όμως κι αν είναι η μορφή κακοποίησης από την πλευρά των θυτών, το μόνο σίγουρο είναι ότι αυτή προκαλεί ανεπανόρθωτα τραύματα στη ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των θυμάτων.

Οι επιπτώσεις μπορεί να είναι: απομόνωση των ατόμων, δυσκολία στις σχέσεις, σωματικά και ψυχικά τραύματα, διαταραγμένη ψυχική υγεία, καθώς και εμφάνιση πιο σοβαρών διαταραχών όπως:

  • Αρνητική εικόνα εαυτού, χαμηλή αυτοπεποίθηση, αισθήματα αναξιότητας.
  • Κατάθλιψη, απόσυρση και σκέψεις αυτοκτονίας
  • Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD)
  • Σύνδρομο της Στοκχόλμης
  • Σεξουαλικό άγχος και σεξουαλικές διαταραχές

Καθίσταται λοιπόν, απαραίτητη και επιτακτική η ενημέρωση όλων των ατόμων, προκειμένου να κατανοήσουν επ’ ακριβώς την έννοια της κακοποίησης και να αποκτήσουν το θάρρος να μιλήσουν και να προστατέψουν τους εαυτούς τους. Επιπλέον, η ενημέρωση της οικογένειας και του σχολείου με τη παροχή συγκεκριμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τα παιδιά όλων των ηλικιών θα συμβάλει στη προώθηση μιας πεποίθησης μη-βίας και, επομένως, στην πρόληψη του φαινομένου της κακοποίησης.

Θύματα – παιδιά

Η ψυχολογική κακοποίηση ενός παιδιού, ορίζεται από τους ειδικούς του χώρου της ψυχικής υγείας ως πράξεις, συμπεριφορές ή και παραλείψεις, από τις οποίες το παιδί εισπράττει συστηματική απόρριψη, εκφοβισμό, απομόνωση, εκμετάλλευση, υποτίμηση και συναισθηματική απροσφορότητα. Ψυχολογική κακοποίηση μπορεί, υπό συνθήκες, να θεωρηθεί και η απουσία επαίνων, ενθάρρυνσης, φροντίδας, η υπερπροστασία όταν εμποδίζει το παιδί να έρθει σε επαφή με συνομηλίκους του, κοκ.

Συνήθως είναι αρκετά δύσκολο να εντοπισθεί από τους ειδικούς αν ένα παιδί υφίσταται ψυχολογική κακοποίηση, καθώς απαιτείται χρόνος ώστε ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας να χτίσει μια σχέση εμπιστοσύνης με το παιδί. Αν σκεφτούμε ότι η εμπιστοσύνη που δείχνει κανείς στους άλλους, μαζί με την ικανότητα να δένεται, είναι κάποια από τα βασικά στοιχεία που πλήττονται όταν κακοποιείται ψυχολογικά, τότε η δημιουργία ασφαλούς σχέσης με τον ειδικό, μοιάζει ακόμη πιο δύσκολη υπόθεση.

Η ταπείνωση, ο υποβιβασμός, ο εξευτελισμός, μπορεί να είναι εξίσου επικίνδυνα με άλλες μορφές σωματικής βίας και αν δεν υπάρξει κατάλληλη στήριξη. Στην κλινική μας δουλειά, βλέπουμε παιδιά τα οποία κακοποιούνται ψυχολογικά, να έχουν εξαιρετικά χαμηλή αυτοεκτίμηση, έκδηλο άγχος, να κάνουν χρήση οινοπνευματωδών ή τοξικών ουσιών, κοκ. Ακόμη, αρκετές έρευνες συσχετίζουν την επιθετική συμπεριφορά κάποιων ενηλίκων, με τη βία που τους υπεβλήθη ενώ ήταν παιδιά.

Τα παιδιά που ζουν μέσα σε μία σχέση κακοποίησης αισθάνονται την πιο ύπουλη μορφή παιδικής κακομεταχείρισης. Τα ψυχολογικά τραύματα που αποκτούν βλέποντας τον πατέρα τους να χτυπά την μητέρα τους είναι εξίσου σοβαρά ή ενδεχομένως και σοβαρότερα από αυτά που τους δημιουργούνται όταν κακοποιούνται τα ίδια από τους γονείς τους.  Μαθαίνουν να γίνονται συνένοχοι μίας —κάθε άλλο παρά έντιμης— συνωμοσίας σιωπής· μαθαίνουν να λένε ψέματα για να αποφύγουν μία ανεπιθύμητη συμπεριφορά και να αναβάλουν την ικανοποίηση των αναγκών τους προκειμένου να μην ριψοκινδυνέψουν άλλη μία αναμέτρηση· μαθαίνουν να συμβιβάζονται και να γίνονται ένα με το περιβάλλον. Δεν εκφράζουν θυμό. Όταν είναι πιο μεγάλα, δείχνουν τρομερά αισθήματα ενοχής, κρύβοντας ή αρνούμενοι αυτά τα επεισόδια, χωρίς να επιχειρούν να παρέμβουν. Συχνά θεωρούν τον εαυτό τους υπεύθυνο για αυτούς τους καυγάδες. Διαλέγουν το μέρος ή του κακοποιητή ή του κακοποιούμενου. Αγαπούν και μισούν την μητέρα τους ταυτόχρονα. Τρέφουν ανάμικτα συναισθήματα γι’ αυτήν. Θέλουν να την προστατεύσουν, αλλά αισθάνονται επίσης πως αξίζει την κακομεταχείριση. Σε πολλές περιπτώσεις θυμώνουν μαζί της γιατί τους έχει εγκαταλείψει στο έλεος των δραστών.  Παρά τις σοβαρότατες συνέπειες της ενδοοικογενειακής βίας, τόσο για τις γυναίκες όσο και για τα παιδιά, μια σειρά από παράγοντες αναγκάζουν τα θύματα να παραμείνουν σε μια κακοποιητική σχέση. Οι παράγοντες αυτοί  έχουν να κάνουν με κοινωνικά, συναισθηματικά, οικονομικά αλλά και πρακτικά ζητήματα.

Φόβος, «μαθημένη αβοηθησία», «επίκτητη αδυναμία»

Η αποκάλυψη της βίας φέρνει μαζί συναισθήματα ενοχής, ντροπής αλλά και φόβο κοινωνικού στιγματισμού, οπότε η γυναίκα παραμένει στη σχέση προκειμένου να αποσιωπήσει το γεγονός ότι υφίσταται βία.  Η οικονομική εξάρτηση, που συχνά μπορεί να παίρνει και τη μορφή αποστέρησης οικονομικών πόρων ακόμη και για την καθημερινή διαβίωση, από τον άνδρα – κακοποιητή και η έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος εξαιτίας της απομόνωσης, οδηγεί σε αποθάρρυνση και απομάκρυνση από την ιδέα της φυγής, που εντείνονται ακόμη περισσότερο σε περιόδους οικονομικής κρίσης, μεγάλης ανεργίας και επισφάλειας. Το τραυματικό είδος του δεσμού με τον άνδρα που ενδυναμώνεται σε περιόδους μεταξύ των περιστατικών, όταν αυτός είναι ήρεμος και απολογητικός, σε συνδυασμό με την διχοτόμηση της προσωπικότητάς του σε καλό (όταν δεν είναι βίαιος) και σε κακό άνδρα (στα μεμονωμένα περιστατικά) οδηγούν τις γυναίκες-επιζήσασες σε παραλυσία, αίσθηση ανεπάρκειας και αδυναμίας υποστήριξης του εαυτού.

Η «μαθημένη αβοηθησία», ή αλλιώς «επίκτητη αδυναμία» είναι μια κατάσταση που προκύπτει από επαναλαμβανόμενες και επίπονες εμπειρίες κακοποίησης, δίνει στη γυναίκα-επιζήσασα την εντύπωση ότι δε μπορεί να έχει οποιονδήποτε έλεγχο πάνω στην ίδια της τη ζωή και στο περιβάλλον της, οπότε σταδιακά θα εγκαταλείψει την ιδέα της ανεξαρτητοποίησης μέσω της φυγής. Τέλος στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί και ο φόβος ότι ο άνδρας θα την ακολουθήσει, θα την εντοπίσει και θα κάνει κακό σ’ εκείνη και τα παιδιά τους.  Τα συναισθήματα φόβου, ανημποριάς, η αίσθηση ανικανότητα αρχίζουν σταδιακά να υποχωρούν όταν οι γυναίκες αποκαλύπτουν και καταγγέλλουν την κακοποίηση.

Ποινικό αδίκημα με σοβαρότατες ποινές

Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί ποινικό αδίκημα, που τιμωρείται με αυστηρότερες ποινές σύμφωνα  με νόμο που ψηφίστηκε στη χώρα μας, το 2006. Όπως ορίζει η νομοθεσία, ενδοοικογενειακή  είναι η βία μεταξύ: (τέως και νυν) συζύγων, (τέως και νυν) μόνιμων συντρόφων και  μερών του συμφώνου συμβίωσης, γονέων – τέκνων, αδελφών κ.ά.

Οι πράξεις που τιμωρούνται βάσει νόμου  είναι: η σωματική βλάβη (ποινή 1-15 έτη ανάλογα τον τρόπο που τελείται σύμφωνα με τις ειδικές προβλέψεις του νόμου), ο βιασμός (5-20 έτη), η ασέλγεια (μέχρι 10 έτη), ο εξαναγκασμός μέλους οικογένειας με τη χρήση βίας ή απειλής και η ενδοοικογενειακή απειλή (6 μήνες – 5 έτη), η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, με ιδιαίτερα ταπεινωτικό λόγο ή έργο (μέχρι 2 έτη), η απειλή μάρτυρα ή μέλος της οικογένειας, με σκοπό την παρακώλυση απονομής της δικαιοσύνης (3 μήνες – 3 έτη). Ο εκτός ή εντός γάμου βιασμός (5-20 έτη) και η ασέλγεια (μέχρι 10 έτη) τιμωρούνται με βάση τον Ποινικό Κώδικα.

Όλες οι παραπάνω πράξεις διώκονται αυτεπάγγελτα, δηλαδή χωρίς απαραίτητα το θύμα να κάνει μήνυση. Αυτό σημαίνει ότι αρκούν πληροφορίες ή καταθέσεις μαρτύρων ή οποιοδήποτε στοιχείο για να σχηματιστεί δικογραφία από την αστυνομία και ότι το θύμα δεν μπορεί να ανακαλέσει (να παραιτηθεί δηλαδή) τη μήνυσή του. Αυτό είναι σημαντικό γιατί τις περισσότερες φορές τα θύματα υπαναχωρούν, από φόβο, ή λόγω απειλών, ή εξαιτίας πίεσης του κοινωνικού περίγυρου. Η μήνυση για αδικήματα ενδοοικογενειακής βίας υποβάλλεται χωρίς την προσκόμιση παραβόλου και τα θύματα δικαιούνται δωρεάν νομική συνδρομή για τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων.

«Όταν μια γυναίκα κακοποιείται, γεννιέται ένας ανήλικος παραβάτης.. Όταν ένα παιδί κακοποιείται, πεθαίνει ο πολιτισμός»

Ξένη Δημητρίου, Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου

Περισσότερα Άρθρα

Δήλωση του βουλευτή Αργολίδας Ανδρέα Πουλά: «Συνεχίζεται η κατάρρευση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στην Αργολίδα»

Καθημερινά διαπιστώνουμε ότι το υπουργείο Υγείας οδηγεί σε κατάρρευση τις δημόσιες δομές Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, κωφεύοντας προκλητικά όλο αυτό το διάστημα στις συνεχείς εκκλήσεις του προσωπικού να μεριμνήσει για τη στελέχωση των Μονάδων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί  το Κ.Υ.  Άργους, η λειτουργία του οποίου υποβαθμίζεται και απαξιώνεται διαρκώς με τη μείωση προσωπικού είτε λόγω συνταξιοδοτήσεων, είτε […]

Ψηφιακή ελεύθερη έκδοση της έκθεσης “Άρωμα Γυναίκας” της Εθνικής Πινακοθήκης Ναυπλίου

Είκοσι εννέα εξαίρετοι πίνακες της νεοελληνικής ζωγραφικής, από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και του Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη, παρουσιάζονται στην έκθεση με τίτλο «Άρωμα Γυναίκας στο Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου (Παράρτημα Ναυπλίου)», με σκοπό να προβάλουν την εικόνα της γυναίκας μέσα από αντιπροσωπευτικές προσωπογραφίες και ηθογραφικές σκηνές.  Έργα των σημαντικότερων Ελλήνων ζωγράφων υψώνουν έναν ύμνο στη […]